Tag Archives: Motherfoclóir

Craic Baby

Last Christmas, I received a copy of the book Motherfoclóir. As I explained in several posts here, I generally like the concept of the book, but I was less impressed with its author’s etymological skills. Recently, I happened to be in a bookshop and I saw a copy of the successor to Motherfoclóir, Craic Baby. I stood for a while and glanced through it. As with the previous book, most of it seems interesting enough. However, I did happen across a discussion of the words crack and craic. Again, I was very underwhelmed with his comments on this subject.

The facts about the origins of crack/craic are well-known and have been discussed here before. From a meaning of a loud noise in Middle English (also in Scots), it came to mean boastful talk and conversation. It’s found all over Scotland and Northern England. In more recent times, it has been Gaelicised as craic but there is no evidence that it is derived from Irish. There is also plenty of evidence that it doesn’t.

Ó Séaghdha said that there are several pieces of ‘evidence’ for the Irish origin of craic. One is the word craiceann, which means skin, but has a secondary meaning of sex, as in the phrase ag bualadh craicinn, literally beating skin. (Ó Séaghdha misspells this as ag bualaidh, which is an elementary mistake.) The link between craic and craiceann is obvious nonsense. I mean, does Béarla (the Irish word for English) constitute proof that béar (bear) is an ancient Irish word? Is there an intrinsic link between skillet and skill, or kit and kitten? Of course not. And the idea that craiceann has a subsidiary meaning of sex and sex is fun so craiceann means fun is pretty silly.

Even sillier is the second piece of ‘evidence’, namely the existence of the word craiceáilte, which means cracked or crazy. While there are some native words formed with -áil or -eáil, most words with these endings are words of foreign origin. Here are some common examples: cniotáil (to knit); traenáil (to train); pacáil (to pack). These can also generate nouns for people who do things: a scíálaí is a skier, a paraisiútálaí is a parachutist. They can also form adjectives: cócaráilte means cooked, fancyáilte is fancy (in speech – you wouldn’t usually write it), and craiceáilte is cracked. In other words, this is obviously a non-Irish word.

As I say, I haven’t read this book. If I receive a copy of Craic Baby for Christmas (and there’s every chance I will), I will read it and probably enjoy most of it. However, if there’s ever a number three in the series, I do hope he resists the temptation to make any etymological speculations because he really isn’t very good at it.

 

An Nollaig seo caite, fuair mé cóip den leabhar Motherfoclóir. Mar a mhínigh mé i roinnt postálacha anseo, is maith liom coincheap an leabhair, go ginearálta, ach is lú an dúil a bhí agam i scileanna sanasaíochta an údair. Seachtain ó shin, tharla dom bheith i siopa leabhar ag amharc ar chomharba Motherfoclóir, Craic Baby. D’fhan mé i mo sheasamh ansin ar feadh tamaill agus bhreathnaigh mé ar roinnt leathanach. Mar a bhí leis an leabhar roimhe, bhí an chuid ba mhó de measartha spéisiúil. Agus sin ráite, tháinig mé ar phlé ar an fhocal craic, nó crack. Agus arís eile, is beag an meas a bhí agam ar na rudaí a bhí le rá aige faoin ábhar seo.

Pléadh na fíricí faoi bhunús craic/crack anseo agus in áiteanna eile. Fuaim ard an chiall a bhí le crack sa MheánBhéarla (agus san Albainis fosta), agus ansin fuair sé ciall eile, mar atá, caint ghlórach mhórtasach. Tá an focal le fáil ar fud na hAlban agus Thuaisceart Shasana fosta. Le blianta beaga anuas, rinneadh Gaelú ar an fhocal mar chraic, ach nil aon fhianaise ann gur tháinig sé ón Ghaeilge. Agus tá a lán fianaise ann nár tháinig sé ón Ghaeilge, ar ndóigh.

Dúirt Ó Séaghdha go bhfuil cúpla píosa ‘fianaise’ ann le bunús Gaelach an fhocail craic. Ceann de na píosaí fianaise seo ná an focal craiceann, a bhfuil an chiall thánaisteach ‘gnéas’ leis, ar ndóigh, mar shampla, sa fhrása sin ‘ag bualadh craicinn’. (Mílitríonn Ó Séaghdha an focal seo mar bualaidh – is meancóg bhunúsach é sin.) Is léir gur raiméis é an nasc idir craic agus craiceann. Mar shampla, an gcruthaíonn an focal Béarla gur focal ársa Gaeilge é béar? An bhfuil baint idir camall agus scamall? Agus is amaidí fosta an tuairim a nochtann Ó Séaghdha go gciallaíonn craiceann gnéas agus is mór an spórt é gnéas agus mar sin de, is ionann craiceann agus craic!

Tá an dara píosa ‘fianaise’ níos amaidí fós, is é sin, go bhfuil an focal craiceáilte ann. Mar a thuigfidh Gaeilgeoir ar bith arbh fhiú an t-ainm, is comhartha é -eáilte gur focal gallda fréamh an fhocail m.sh. traenáilte agus postáilte agus péinteáilte. Lena rá ar dhóigh eile, cruthaíonn foirm an fhocail craiceáilte nach focal dúchasach é craic.

Mar a dúirt mé, níl an leabhar seo léite agam. Má fhaighim cóip de Craic Baby don Nollaig (agus tá gach seans ann go bhfaighidh), léifidh mé é agus is dócha go mbainfidh mé sult as an chuid is mó de. Agus sin ráite, má scríobhann Ó Séaghdha an tríú leabhar sa tsraith choíche, tá súil agam nach mbacfaidh sé le tuilleadh buillí faoi thuairim a thabhairt faoin tsanasaíocht, mar is cinnte nach bhfuil tuairim dá laghad aige faoi stair na bhfocal.

Níos Mó Ar Phodchraoltaí Motherfoclóir

Chuir mé postáil suas ar na mallaibh inar cháin mé podchraoltaí Motherfoclóir, atá ag baint leis an leabhar Motherfoclóir le Darach Ó Séaghdha. Ar an iomlán, tá mé i bhfách le Motherfoclóir. Is maith liom an cuntas Twitter ar fhás sé as agus bhí an leabhar maith, den chuid ba mhó, cé go raibh cuid den taighde ann uafásach míchúramach (go háirithe maidir le ceisteanna sanasaíochta).

I ndiaidh dom éisteacht le dornán de na podchraoltaí, is oth liom a rá nach mbacfaidh mé leis an chuid eile. Níl seo le cur síos go hiomlán do Motherfoclóir féin. Is mó an bhaint atá aige leis an drochmheas ginearálta atá agam ar phodchraoltaí. Is é a bhíonn i gceist le podchraoltaí, comhrá éadrom faoi ábhar éigin agus cé go mbíonn roinnt fíricí iontu, is beag iad na fíricí i gcomparáid leis an chomhrá. Cuireann a lán acu (an ceann seo san áireamh) i gcuimhne dom na cúrsaí d’fhoghlaimeoirí teanga is measa dá bhfuil ann, ina gcaitear ceacht iomlán ar fhrása simplí ar nós “Peadar is ainm dom” agus san am céanna, cuirtear carachtair in aithne dúinn agus mínitear suíomh agus tá ceoilín ann srl.. Tá dlúthbhaint agam le teangacha agus leis an Ghaeilge agus leis an teangeolaíocht leis na blianta fada. Cé go mbíonn ábhar spéise sna podchraoltaí seo in amanna, is fíorannamh a phléitear rud ar bith nár chuala mé roimhe agus mar a dúirt mé sa phostáil eile, bíonn ábhar amhrais ann in amanna agus in amanna eile, tá an fhaisnéis mícheart amach is amach (mar a bhí sa phíosa faoi Abhartach).

Bhí mé ag éisteacht ar na mallaibh leis an phodchraoladh faoin nasc a mhaítear idir muintir na hÉireann agus Treibheanna Caillte Iosrael. (https://www.headstuff.org/motherfocloir/58-the-tribe-of-de-danann-irish-hebrew/)  (Aoi spéisiúil a bhí ann, ach sílim go dtiocfadh leis an phodchraoladh a bheith níos eolasaí dá gcuirfeadh siad na ceisteanna cearta uirthi. Mar shampla, mar theangeolaí, tá a fhios agam nach teanga Ind-Eorpach í an Eabhrais. Is teanga Ind-Eorpach í an Ghaeilge. Mar sin de, níl baint dhíreach idir an dá theanga agus má tá aon fhocail sa dá theanga atá cosúil lena chéile, níl ansin ach comhtharlú. QED.)

Agus sin ráite, i dtreo dheireadh an phodchraolta seo, tosaíonn Ó Séaghdha a labhairt go tobann faoi dhaoine de mo leithéid atá cinnte dearfa NÁR tháinig focal áirithe ón Ghaeilge. Deir sé faoi dhaoine diúltacha de mo leithéid “because of the way the burden of proof works, they can often be even more extreme than people who say it does.”

Níl a fhios agam go díreach cad é atá a rá aige leis an “because of the way the burden of proof works”. Thiocfadh leat glacadh leis go gciallaíonn sé nach bhfuil i dteangeolaithe agus daoine atá sásta fianaise a thabhairt lena dtuairimí a chosaint ach dream saoithíní gránna, cruálacha nach ligfidh do dhaoine eile sult a bhaint as corrfhíric bhréagach a nochtadh ag cóisirí dinnéir, ach is dócha nach nglacfadh duine ar bith leis ar an dóigh sin ach saoithín gránna, cruálach. An rud atá i gceist aige, is dócha, ná go mbíonn tromlach na fianaise ag an chomhthoil aitheanta nó ag an teoiric is mó. Ní féidir sin a shéanadh. Tá i bhfad níos lú ábhair ar fáil i nGaeilge ón 19ú haois ná mar atá sa Bhéarla, agus is lú i bhfad an seans gur fhág an Ghaeilge fianaise maidir le focal ar bith. Agus sin ráite, níl sé ceart ná cóir úsáid a bhaint as sin mar leithscéal le neamhshuim a dhéanamh den fhianaise. Má dhéantar sin, ní bheidh ar a shon againn ach drochthaighde agus ‘fíricí’ nach fíricí iad.

Is aisteach an rud é, ach baineann Ó Séaghdha úsáid as an fhocal craic mar shampla den ‘bhréagchinnteacht’ seo nár tháinig focal áirithe ón Ghaeilge. Tá seo thar a bheith aisteach, mar tá an oiread sin fianaise ann gur focal ar chomhrá a bhí san fhocal craic san Albainis agus i gcanúintí Béarla thuaisceart Shasana agus go ndearnadh sin a Ghaelú mar ‘craic’. Ní miste liom an focal a bheith litrithe mar chraic nó é a bheith in úsáid mar fhocal Gaeilge. Is focal Gaeilge é. Ach ní focal de bhunús Gaeilge é. (https://en.wikipedia.org/wiki/Craic)

Agus sin ráite, an rud is mó a chuir olc orm ná nuair a thosaigh sé a labhairt arís ar bhunús Gaeilge an fhocail Bhéarla mucker. Is dócha go raibh cuid den chaint seo dírithe ormsa, cé gur cinnte go raibh sé ag cáineadh duine eile fosta, mar níor luaigh mise an Dara Cogadh Domhanda. Tá an focal seo pléite agam cheana agus thaispeáin mé go soiléir go bhfuil an tsanasaiocht seo ón Ghaeilge iomlán mícheart. Sa phodchraoladh seo, áfach, in áit glacadh leis go ndearna sé meancóg, téann Darach Ó Séaghdha níos faide ná riamh agus deir sé go bhfuil dhá fhocal anseo, a bhfuil an fhuaim agus an litriú agus an chiall chéanna leo, ach a bhfuil dhá shanasaíocht ar leith acu. Mar sin de, nuair a deir daoine mucker in Éirinn, tháinig sin ón Ghaeilge, ach tá focal eile atá go díreach mar an gcéanna i Sasana “but ‘they’re different words and they’re different entries in the dictionary.’ Dáiríre? Cén foclóir sin? Tugann Wiktionary (rud atá cineál randamach) dhá shainmhíniú dhifriúla ar an úsáid mhíleata agus ar an úsáid neamhmhílteata ach tugann sé an bunús céanna ó muck don dá fhocal. (https://en.wiktionary.org/wiki/mucker) Tá an OED ar aon intinn fosta gurb ionann na muckers míleata agus na muckers neamh-mhíleata agus go dtagann siad beirt (is dócha) ó muck: https://en.oxforddictionaries.com/definition/mucker

Is é fírinne an scéil nach bhfuil fianaise dá laghad ann go bhfuarthas mucker ó mo chara na Gaeilge, is cuma cá mhéad duine a chreideann an scéal sin. Tá a lán fianaise imthoisceach ann nár tháinig an focal sin ón Ghaeilge:

  • Níl mucker le fáil go príomha ná go heisiach in Éirinn nó i bpobail Ghaelacha i dtíortha eile. Bíonn mucker le fáil i gcodanna áirithe de Shasana agus is ann a fuarthas é den chéad uair. (Sna 1940idí)
  • Is minic a úsáidtear mucker in Éirinn (agus i Sasana fosta) le forrán a chur ar dhuine (how’s it going mucker?) ach ní úsáideann daoine a bhfuil Gaeilge mhaith acu mo chara ar an dóigh sin. Is é ‘a chara’ a úsáidtear agus duine ag labhairt go díreach le duine eile.
  • Má deirtear Mo chara mar is ceart, rímeann sé le Sahara. Cad é mar a dhéanfaí mucker de sin i mBéarla?
  • Deir an OED gur dócha go bhfuil baint ag mucker le mucking in nó mucking about agus ní aithníonn sé aon bhaint leis an Ghaeilge.
  • Dá mba Ghaeilge é mucker, shílfeá go mbeadh daoine ag labhairt air sin le cúpla glúin anuas. Is é fírinne an scéil nach bhfuil aon tagairt dó ar Google roimh 2007 (on Urban Dictionary). Agus ní luaitear aon nasc leis an Ghaeilge i leabhar ar bith ar Bhéarla na hÉireann ná ar bhéarlagair.

Ansin téann sé ar aghaidh leis an téarma shamus a phlé (téarma béarlagair ar bhleachtaire), a tháinig ón Ghaeilge de réir daoine áirithe agus ón Ghiúdais de réir daoine eile. Is ceist spéisiúil é seo. Tá claonadh agam glacadh leis an alt seo (https://forward.com/articles/5064/bogie-speaks-yiddish/), ach sílim go mbeadh sé úsáideach scrúdú cúramach smaointeach a dhéanamh uirthi. (Agus chuirfinn fáilte roimh thuairimí David Gold ar an cheist fosta!)

Is é an chomhairle a bheadh agam do Dharach Ó Séaghdha ná an méid seo:

  • Déan do chuid taighde go cúramach, ar eagla go dtitfeá isteach i bpoll.
  • Má thiteann tú isteach i bpoll, déan iarracht dreapadh amach as. Ná bí ag tochailt.

More On The Motherfoclóir Podcasts

In a recent post, I criticised the Motherfoclóir podcasts associated with Darach Ó Séaghdha’s book Motherfoclóir. I am broadly in favour of Motherfoclóir. I like the Twitter feed it came from and the book itself was generally good, even if its research was sometimes shoddy (especially around etymological issues.)

After listening to a handful of the podcasts, I am afraid they are not for me. This is not entirely because of Motherfoclóir itself. It has more to do with a general dislike of the medium. Podcasts tend to be a bit of light-hearted chit-chat about some topic, with an incredibly low ratio of facts to padding. Many of them (Motherfoclóir’s included) remind me of the worst language-learning courses, where a simple phrase like “My name is” somehow occupies a whole lesson, while we are also introduced to characters and a situation and a jingle etc.. I have been immersed in languages and Irish and linguistics for decades. While the chit-chat on the podcasts is sometimes interesting, it rarely discusses anything I haven’t heard before and as I said in the last post, the material is sometimes suspect and even completely wrong (as in the Abhartach piece).

I was listening recently to the podcast about claims of a link between Irish and the Lost Tribes of Israel. (An interesting guest but I think they could have made the thing a lot more informative by asking the right questions. As a linguist, Hebrew is not Indo-European. Irish is Indo-European. Therefore they are not closely related and any supposedly similar words are probably coincidental. QED)

However, towards the end of this post, Ó Séaghdha suddenly starts talking about those of us who are very convinced that certain words DO NOT come from Irish. He argues that people who are dismissive of a particular Irish derivation “because of the way the burden of proof works, they can often be even more extreme than people who say it does.”

I don’t really know what he’s trying to say here with ‘because of the way the burden of proof works”. You could take it to mean that linguists and other people who actually present proof for their claims are a bunch of nasty, mean-spirited pedants who won’t let people delight in the odd fake factoid at dinner parties, but to take it like that would probably be the action of a nasty, mean-spirited pedant. What he probably means is that the burden of proof tends to work in favour of the consensus or most accepted opinion. This is undoubtedly true. There is less written material from the Irish language in the 19th century than there is for English, so Irish is less likely to leave evidence. However, using that as an excuse to stop demanding evidence isn’t making things better. It results in poor research and facts that aren’t facts.

Bizarrely, he uses the example of people saying that crack (craic) definitely doesn’t come from Irish. The reason why this is so bizarre is that there is plenty of evidence that crack was originally a northern English and Scottish term for conversation and that this was then Gaelicised as craic. I personally have no objection to people spelling it craic or using it as an Irish word. It is an Irish word. It’s just not a word of Irish origin. https://en.wikipedia.org/wiki/Craic

However, the thing that really got my goat was when he started talking again about the Irish origin of the English word mucker. I presume part of this was probably aimed at me, though he must have been referring to some other critic as well because I never mentioned the Second World War. I have already dealt with this word and shown that the derivation from Irish is nonsense. However, here, rather than accepting that he got it wrong, Darach Ó Séaghdha goes further by saying that there are two words here, both pronounced mucker and both meaning mate, but having two completely separate etymologies. So when people say mucker in Ireland, it comes from Irish, but there is also a totally unrelated word with the same sound and meaning in England but ‘they’re different words and they’re different entries in the dictionary.’ Really? Which dictionary is that? Wiktionary arbitrarily gives different definitions for the military and civilian uses but gives the same English etymology for both. (https://en.wiktionary.org/wiki/mucker) The OED is quite clear that the military and civilian uses are the same and that they both (probably) derive from muck: https://en.oxforddictionaries.com/definition/mucker

The truth of the matter is there is no evidence that mucker derives from Irish mo chara, however many people believe this to be the case. There is plenty of circumstantial evidence that mucker does not come from Irish:

• Mucker is not principally or exclusively found in Ireland or in Irish communities in other countries. It is found in various parts of England and is attested there first. (In the 1940s)
• Mucker is often used in Ireland (and in England as well) to address people (how’s it going, mucker?) but mo chara is never used in this way by real Irish speakers. It’s always ‘a chara’ if you are addressing someone.
• Mo chara, if pronounced correctly, rhymes with Sahara. This would not be anglicised as mucker.
• The OED says that this is likely to come from the idea of mucking in or mucking about and does not recognise any Irish derivation.
• If mucker really came from Irish, you would expect this to be a long-held claim in Ireland. In fact, the earliest reference on Google (on Urban Dictionary) only dates back to 2007. No book on Hiberno-English or slang mentions any Irish link.

He then goes on to discuss the term shamus for a gumshoe, which has been claimed for both Irish and Yiddish. This is an interesting question. I’m inclined to agree with the article here (https://forward.com/articles/5064/bogie-speaks-yiddish/), but I think a proper, considered examination would be useful. (And I think David Gold’s input would be welcome!)

My advice to Ó Séaghdha would be this:

• Do your research carefully so that you avoid falling into any holes.
• If you do fall into a hole, climb out. Don’t start digging.

Podchraoltaí Motherfoclóir

Níos luaithe sa bhliain, scríobh mé postáil faoin leabhar Motherfocloir. Sa phostáil sin, dúirt mé go raibh mé i bhfách le leabhar Dharaigh Uí Shéaghdha faoin Ghaeilge, ar an iomlán, ach mhothaigh mé go raibh an leabhar le cáineadh as taighde sleamchúiseach a bhí ann.

Ar na mallaibh, bhí mé ag éisteacht le roinnt podchraoltaí le Ó Séaghdha agus le foireann Motherfocloir. An chéad cheann ar éist mé leis, bhí sé bunaithe ar théama na Samhna, podchraoladh darbh ainm The Vampirish For. Is féidir leat é a aimsiú anseo: https://player.fm/series/motherfocloir/ep-62-62-the-vampirish-for

Thosaigh an podchraoladh seo go maith. Cháin sé cuid den amaidí a maíodh faoi bhunús an ainm Dracula, agus shéan sé an nasc leis an fhrása Gaeilge ‘Drochfhola’. Bréagnaíonn sé an teoiric seo agus deir sé nach bhfuil ann ach cacamas. Tá an méid sin ceart.

Agus sin ráite, léiríonn an podchraoladh an easpa céille agus taighde a d’fhág an leabhar chomh leamh sin. Phléigh mé na bréagtheoiricí faoi Abhartach, taoiseach agus vaimpír (mar dhea), a bhí ina chónaí i gceantar sléibhtiúil Dhoire fadó. Mar a scríobh mé roimhe seo, san fhíorscéal a scríobhadh faoi Abhartach, d’éirigh Abhartach ó na mairbh. Ina dhiaidh sin, maraítear le claíomh iúir é agus adhlacadh bun os cionn é agus carraig mhór os a chionn.

Tuairim is fiche bliain ó shin, cumadh leagan athbhreithnitheach den scéal seo. Sa leagan sin, d’éiligh Abhartach ar a phobal babhla fola a thabhairt dó agus dúradh gur neamh-mhairbh agus dearg-diúlaí é.

Mar sin de, tá an píosa seo faoi Abhartach ar phodchraoladh Uí Shéaghdha a bheag nó a mhór chomh holc leis an chuid den leabhar a bhaineann leis an tsanasaíocht. Bréagnaítear píosa amháin amaidí, agus ansin tugtar léar mór amaidí eile a tógadh ó fhoinsí neamhiontaofa gan an iarracht is lú an fhírinne a chinntiú. Lena cheart a thabhairt do Dharach Ó Séaghdha, ní eisean a insíonn an scéal seo ach aoi ar an phodchraoladh. Is dócha gur thóg an duine seo an chuid is mó den raiméis seo as Wikipedia, a bhfuil alt measartha fada ann faoi Abhartach. Tá sé inchreidte go leor ar an chéad dul síos, ach d’aithneodh duine ar bith a bhfuil ciall dá laghad aige gan mhoill go bhfuil sé chomh lán poll le píosa cáise ón Eilbhéis.

Rud amháin, maíonn sé gur léachtóir le Stair agus Béalóideas na gCeilteach é Bob Curran ag Ollscoil Uladh. Níl a leithéid de roinn ann in Ollscoil Uladh. Creidim gur síceolaí leanaí an ghairm atá aige agus deirtear liom nach léachtóir a bhí ann riamh, cé go bhfuil seans maith ann go raibh ranganna oíche á dteagasc aige. Ní irisleabhar piarmheasúnaithe é History Ireland. Is leor alt Curran ar vaimpírí a léamh leis an méid sin a thuiscint.

Ní hamháin sin, ach chuirfinn geall nach ndearna an PSNI cinneadh riamh séadchomhartha náisiúnta a thochailt le dúnmharú sa cheantar a réiteach, agus de réir Curran, gearradh lámh duine nuair a bhris sábh slabhrach agus daoine ag iarraidh an sceach a ghearradh. Sa phíosa fantaisíochta seo, gearrtar an lámh iomlán den duine de dheasca mhallacht Abhartaigh! Tchí Dia do chiall má chreideann tú sin!

Ar ndóigh, ní chreidim féin gur fíordhuine a bhí in Abhartach. Ach ní hé sin an fhadhb. Seo an fhadhb – is rud spéisiúil é an béaloideas, agus ábhar fiúntach staidéir, a bhfuil modhanna dá chuid féin aige. Níl scéalta a mhaisiú agus cumadóireacht a dhéanamh leis an scéal a ‘fheabhsú’ i measc na modhanna sin. I scéal Patrick Weston Joyce, fuair Abhartach bás agus d’éirigh sé ó na mairbh and bhí orthu cleasaíocht osnádúrtha a  úsáid lena chur chun báis arís. Ní vaimpír a bhí ann. Tuairim is fiche bliain ó shin, rinneadh vaimpír d’Abhartach go tobann cionn is gur scríobh Peter Haining agus Peter Tremayne agus Bob Curran gur vaimpír a bhí ann. (An Peter Haining céanna a scríobh leabhar faoi Sweeney Todd agus a mhaígh gur charachtar stairiúil a bhí ann!) Ach cad chuige a ndúirt siad gur vaimpír a bhí ann? Cá has ar tháinig sin? Cá bhfuil an tagairt, cá bhfuil an fhianaise? Go dtí go bhfeicim rud éigin ó scéal béaloidis nó ó irisleabhar nó ó leabhar a bhí ann sula raibh na húdair sin i mbun pinn, is taibhse é Abhartach, ní vaimpír. Sin an rud atá scríofa sa bhunscéal.

Agus lena rá go hionraic, más amhlaidh nach vaimpír a bhí ann, níl baint ná páirt aige le Dracula.

Bhí rudaí eile ann a bhí níos amaidí ná sin. De réir an duine a d’inis an scéal, ní raibh aon leabhair ar an Trasalváin ag Stoker agus ní raibh tagairt ar bith do Vlad Dracul ina chuid nótaí. Amaidí! Chóipeáil Stoker roinnt eolais ó An Account of the Principalities of Wallachia and Moldavia le William Wilkinson faoi Vlad III. Chomh maith leis sin, tá an chéad chuid den leabhar suite sa Trasalváin agus is ríléir sa leabhar nach Gael é Dracula ach comhthíreach le Vlad III. Agus más fíor go raibh cóip de Stair na hÉireann le PW Joyce ina leabharlann ag Stoker, ní bhaineann sin le hábhar, mar níl aon tagairt d’Abhartach ná do vaimpír Gaelach ar bith eile sa leabhar sin.

Má bhí an podchraoladh sin go holc, bhí an dara ceann níos measa. Thig leat é a aimsiú anseo: https://www.headstuff.org/motherfocloir/45-2-mailbag-2-furious/

Dúirt an cur síos gur clár speisialta le post agus ríomhphoist a fhreagairt, agus go bpléifi tionchar Daniel Cassidy ann. Bhí mise ar bís le héisteacht leis, ar ndóigh.

I ndiaidh cúpla nóiméad den phodchraoladh, luaitear duine anaithnid a scríobhann go bhfuil dúil aige sa leabhar agus sa phodchraoladh de Motherfocloir agus go bhfuil sé ag iarraidh giota beag Gaeilge a fhoghlaim le bliain anuas. Deir sé fosta gur scríbhneoir agus ceoltóir é ó Nua-Eabhrac agus is iad TW cinnlitreacha a ainm. Chomh maith leis sin, luann sé postáil a scríobh sé faoi Daniel Cassidy sa bhliain 2007. Deir sé go bhfuil cnámh spáirne amháin aige, is é sin, an dóigh a ndearna an leabhar beag is fiú de theoiric réabhlóideach Cassidy faoi bhunús Gaeilge an bhéarlagair. Ó na sonraí a tugadh, is léir gur éigsín leamh darb ainm Terence Winch atá ann.

Tá Winch cosúil leis na liúdramáin phoimpéiseacha eile a thugann tacaíocht do Cassidy. “I am not sure all his examples would hold up to academic scrutiny but that does not mean to say that his overall theory is completely flawed.” Lena rá ar dhóigh eile, tá Winch ag dul a chur neamhshuim san fhianaise uilig a tugadh ar an bhlag seo agus in áiteanna eile, mar go gcreideann seisean nach bhfuil ann ach go ndearna Cassidy corrmheancóg, go bhfuil na teangeolaithe gairmiúla ‘ag díol an asail leis an adhastar’. Is é fírinne an scéil nach bhfuil á dhíol i leabhar Cassidy ach carn de chac asail. Tá sanasaíochtaí Cassidy scrúdaithe go mion agam anseo agus thaispeáin mé cad chuige nach bhfuil iontu ach caimiléireacht. Tá fáilte roimh Winch an dúshlán a fhreagairt a chuir mé roimh dhaoine eile a shíleann go raibh an ceart ag Cassidy. An dtig leat deich bhfocal a aimsiú ó shaothar Cassidy a ndearna Cassidy cás éifeachtach ar a son (i. cinn ina bhfuil an leagan Gaeilge ann agus nach bhfuil míniú níos fearr ar fáil sa Bhéarla nó i dteanga éigin eile)? Ádh mór leis an cheann sin!

Chuir freagra Dharach Uí Shéaghdha ar Terence Winch díomá orm. Teanga-liom-leatachas neamhleithscéalach a bhí ann. Sa leabhar Motherfocloir, cháin Ó Séaghdha leabhar Cassidy (sular imigh sé féin go Tír na nÓg leanbaí na mbréagshanasaíochta.) Ina fhreagra ar Winch ar an phodchraoladh, deir sé gur baisteadh Andrew Wakefield na teangeolaíochta ar Cassidy. Níl a fhios agam cé a dúirt sin, ach aontaím leis go hiomlán. (Ach amháin, b’fhéidir, gur fíordhochtúir a bhí in Wakefield, go dtí gur baineadh de liosta na ndochtúirí é. Ní raibh cáilíochtaí ar bith ag Cassidy riamh.)

Leanann Ó Séaghdha leis ansin agus deir sé nach raibh ann ach go ndearna Cassidy meancóga agus tá sé sin go breá agus is deacair aige an nimh atá san fheoil ag daoine maidir le Cassidy a thuiscint agus gur bréag a rá gur caimiléir nó cleasaí a bhí in Cassidy. Sílim gur léir ón méid sin nár léigh Ó Séaghdha mórán den bhlag seo riamh. Tá amhras orm gur léigh sé leabhar Cassidy riamh ach oiread, mar go n-áitíonn sé gur dhóigh le Cassidy gur tháinig an focal jazz sa Bhéarla ón fhocal Gaeilge deas. Dá mbeadh an leabhar léite aige mar is ceart, bheadh a fhios aige gur mhaígh Cassidy gurbh ón fhocal teas a tháinig sé, ach leis an scéal a dhéanamh níos casta, chreid Cassidy gur fuaimníodh teas mar ‘deas’ i nGaeilge Chúige Uladh, faisnéis a fuair sé ón fhoinse ab ansa lena chroí, a thóin féin.

Is mór agus is rómhór an dul amú a bhí ar Ó Séaghdha maidir le mí-ionracas Cassidy. Chaith Cassidy dhá bhliain déag ag ‘obair’ mar ollamh ollscoile, a bhuíochas don ‘oideachas’ a fuair sé ag Cornell agus Columbia. Mar a d’inis a dheirfiúr dom (agus dhearbhaigh cláraitheoir Columbia an fhíric sin ina diaidh), theip ar Cassidy céim a fháil ó Cornell agus níor fhreastail sé riamh ar Columbia. Fiú cairde agus lucht leanúna Cassidy, ní dhearna siad iarracht ar bith na fíricí seo a bhréagnú agus níor thug siad aon fhíricí a bhréagnódh iad nó aon leithscéalta as mí-iompar coirpeach Cassidy.

Agus sin ráite, is é an leabhar féin an fhianaise is mó a dhamnaíonn Cassidy. Na sainmhínithe ‘Gaeilge’ a thug Cassidy, rinneadh iad a shamhlú, a athscríobh, a chóipeáil go mícheart agus cumadh bríonna ‘fáithchiallacha’. Chum Cassidy na céadta frása a bhí go huile abus go hiomlán bréagach.

Sin an fáth (nó ceann de na fáthanna) a bhfuil an méid atá le rá ag Winch chomh hamaideach sin. De réir cosúlachta, tá Winch ag cur i gcéill go bhfuil na teangeolaithe ag iarraidh bheith cadránta deacair (cionn is go mothaíonn siad ‘faoi bhagairt’ ag Cassidy), cionn is go ndiúltaíonn siad glacadh le sanasaíochtaí amaideacha Cassidy cionn is nach bhfuil aon fhianaise chomhaimseartha gur thrasnaigh na frásaí seo idir an Ghaeilge agus béarlagair an Bhéarla. Ní hé sin an cheist.

Is é seo an cheist. Diúltaíonn teangeolaithe agus lucht sanasaíochta glacadh le bunús na bhfrásaí ‘Gaeilge’ a mhol Cassidy, ní cionn is nach bhfuil fianaise ann gur thrasnaigh siad ón Ghaeilge go Béarla, ach cionn is nach bhfuil fianaise ar bith ann gur Gaeilge iad.

Níor mhaígh duine ar bith gurb ionann béal ónna agus amaidí sa Ghaeilge go dtí gur chum Cassidy é, níor úsáid duine ar bith comhroghna leis an chiall cara nó comrádaí, níl foluach ann mar dhóigh le hamhantar a rá, is fantaisíocht lom iad leathluí géag agus liú lúith agus gus óil agus sách úr agus píosa theas agus na céadta píosa raiméise i leabhar Cassidy. Níor thug Cassidy fianaise dá laghad go bhfuil cuid ar bith den raiméis seo fíor agus níor chóir do theangeolaithe a gcuid ama a chur amú ar an rámhaille mí-ionraic na geilte seo.

Ba chóir go dtuigfeadh Terence Winch an méid seo, mar scríobh mise postáil ar an bhlag seo mar fhreagra ar an phostáil a scríobh sé in 2007 agus ag míniú nach raibh ach caimiléireacht sna samplaí uilig a luaigh sé ó shaothar Cassidy. Ní hamháin sin, ach chuir mé ina leith nach raibh ann ach comhchoirí i mí-ionracas Cassidy. B’fhéidir nár ghúgláil sé a ainm féin riamh ach … ní chreidim sin! Is léir nach bhfuil sé réidh éirí as an raiméis seo. Thig leat an phostáil sin a léamh anseo: https://cassidyslangscam.wordpress.com/tag/terence-winch/

Tá rud amháin eile a chuir isteach orm anseo. Sa phodchraoladh chéanna inar pléadh raiméis Winch, pléadh daoine gan Ghaeilge a mhílitríonn ainmneacha Gaeilge agus a fhágann na sínte fada ar lár. Sin rud a chuireann isteach ormsa fosta, ach is dóigh liom gurb aisteach an mhaise dóibh gearán a dhéanamh faoi sin cionn is go léiríonn sé easpa measa ar na Gaeil agus ar ár bhféiniúlacht, ach, san am chéanna, ar an phodchraoladh chéanna, deirtear nach bhfuil rud ar bith cearr le Poncán randamach éigin nár fhoghlaim an teanga riamh, a chum na céadta frása bréige ‘Gaeilge’ agus a rinne iarracht a mhaíomh gur fíorGhaeilge a bhí ann.

Níl sé maith go leor. Is masla é don chultúr agus don teanga agus don fhéiniúlacht s’againne, agus ba chóir a rá go neamhbhalbh le liúdramáin ar nós Terence Winch gur chóir díospóireachtaí intleachtúla a dhéanamh bunaithe ar an fhianaise, agus ní ar an bhonn gur cara maith le cara de chuid Terence Winch a bhí in Cassidy nó go bhfuil cairde Cassidy ar liosta Chártaí Nollag Terence Winch.

Agus sin ráite, tá súil agam nach dtógfaidh mo chairde Meiriceánacha (daoine modhúla, éirimiúla, réasúnta) orm é má deirim go bhfuil a thuilleadh ag baint leis seo. Dar liomsa, tá féith nimhiúil díomais i gcultúr nua-aoiseach Mheiriceá. Tháinig mé ar alt spéisiúil le Tom Nichols atá ag teacht go maith leis an teoiric sin: (https://www.marketwatch.com/story/the-real-reason-americans-cant-agree-on-unemployment-or-just-about-anything-else-2017-03-29):

“This isn’t just human nature, but the result of a narcissism that took root in American society after the 1960s and has been growing ever since. Surrounded by affluence, enabled by the internet, and empowered by an educational system that prizes self-esteem over achievement, Americans have become more opinionated even as they have become less informed, and are now utterly intolerant of ever being told they’re wrong about almost anything.”

Seo go díreach an rud atá ag tarlú anseo, dar liomsa. Níl mórán measa ag daoine i gcultúr na Stát Aontaithe na laethanta seo ar an chumas a admháil go ndearna tú meancóg, agus ní spéis le leithéidí Winch an fhírinne a chluinstin má chiallaíonn an fhírinne go gcaithfidh siad a admháil gur cuireadh dallamullóg orthu.

Bíodh seo fíor nó ná bíodh, rud amháin a léiríonn na podchraoltaí seo go ríshoiléir ná, a luaithe agus a scaoiltear méimeanna bréige mar seo amach sa tsaol mhór, tá sé beagnach dodhéanta iad a stopadh den ruaig a chur ar an fhírinne. Is é sin an fáth a raibh iompraíocht na Rubberbandits chomh míréasúnta ceanndána sin maidir leis an liosta sanasaíochtaí bréige a scaoil siad ar na meáin shóisialta. A luaithe agus a scaoiltear an ghinid as an bhuidéal, nó a ligtear d’Abhartach imeacht as a thuama le fuil a dhiúgadh, ní féidir iad a chur ar ais arís. Bréaga a bhfuil scéal maith ar a gcúl, sáróidh siad an fhírinne i gcónaí. Tá Motherfocloir in áit mhaith le hiarracht a dhéanamh cuid de na bréaga seo a stopadh. Ina áit sin, mar gheall ar dhrochthaighde agus falsacht intleachtúil agus an eagla atá orthu dul i ngleic leis an fhadhb go cróga agus olc a chur ar leantóirí díomasacha Cassidy mar Terence Winch, tá siad ag cuidiú leis an chaimiléireacht gan mhaith seo a leathadh in áit a dhúshlán a thabhairt mar is ceart.

Motherfoclóir

I hope all my readers had a fun and relaxing Christmas. I have been taking it easy, so I am only just now getting round to my first post of the New Year.

Some time ago, I recommended a Twitter feed called theirishfor. It is about strange and interesting words in the Irish language. I like it for a variety of reasons. Firstly, most native Irish speakers are resistant to new words, or book words. They would rather use the word fridge than cuisneoir or invent a phrase like prios fuar or cófra fuar. It’s great to see people trying to find suitable words to fill the gaps in their knowledge. And it’s even better to see them having fun with the language rather than being i ndáiríre faoin Ghaeilge.

I was interested to see that the man behind this Twitter feed (Darach Ó Séaghdha) has brought out a book called Motherfoclóir. I was given a copy at Christmas and decided to read it and review it here. I would recommend it, for the same reasons I would recommend the Twitter feed. It’s amusing, it’s informative and it’s well worth reading. Just to give one example, the word stadhan (I would pronounce it sty-un) apparently means a gathering of seagulls over a shoal of fish. It’s a great word. You could use it of journalists over a scandal (= feeding frenzy), or ignorant Irish-American phoneys gathering around Cassidy’s book. And now, thanks to Twitter and this book, most young Irish-speakers would understand what I’m saying if I used it. That’s got to be a good thing. It’s an antidote to defeatism and the creeping loss of the richness of the language among its speakers.

However, there’s a but and it’s quite a big but. I wish I could be 100% positive about this book, but it is a mixture of a very good idea and some very enjoyable writing, marred by some really sloppy research and editing. For example, on the front cover, there is a funny observation that the Irish word for extremist sounds a lot like the Irish phrase for ‘the Prime Minister’. The problem is that the Irish word for extremist should be spelled antoisceach, not antioisceach, because it comes from toisc, meaning circumstance. And on the same cover is the observation that a simple fada (acute accent) can make a lot of difference: fáil means hiccup, while fail means ‘of destiny’ or ‘of Ireland’, as in Fianna Fáil. Except, these two words should be reversed – it’s fail that means hiccup, not fáil (talk about an epic fail!) And that’s only THE COVER!!!

There is actually a reference to Daniel Cassidy and a brief discussion of etymology. It epitomises why this book is both good to a point and immensely frustrating. The central comment on Cassidy is exactly right: This text has since been discredited; so much so, in fact, that any claim to an Irish origin for an English word now seems to be suspect. He also points out that well-known apocryphal stories like the word kangaroo meaning I don’t know or I don’t understand in an Aboriginal language also draw exasperated sighs from linguists.

However, he then goes on to do exactly what Daniel Cassidy and every other crap etymologist from the beginning of time has done – spouting rubbish without checking whether any of it is true first. He says that the word gansey, meaning a jumper (or undershirt in the Caribbean) comes from Irish or Scottish Gaelic geansaí. But the word gansey almost certainly comes from Guernsey or Guernsey frock (just as jersey comes from the isle of Jersey) and geansaí is a relatively recent borrowing of gansey into Irish. I looked in the Corpas na Gaeilge, a huge seven million word database of Irish and there I found just one reference to the word geansaí, in a poem probably written in the early nineteenth or late eighteenth century. However, I was surprised to find that it isn’t a reference to the geansaí or gansey you wear, but to Guernsey itself: A bhfuil as seo go Geansaí /De fhíon, de bheoir is de bhrandaí (Of all that there is from here to Guernsey/Of wine, of beer and of brandy).

Then he makes a number of correct assumptions about how genuine etymologies can be established: if it’s a genuine phrase in the source language, if it is mentioned as being from the source language in documents from the time and if there is no other more probable source for the word, then it’s likely to be a genuine connection. He claims (or he seems to be claiming – it’s not very clear) that mucker for a friend comes from the Irish mo chara because it meets the criteria he’s mentioned. In reality, it only meets the criterion that mo chara exists in Irish. There is a much better explanation (that muckers are people you muck around with), I’m sure there are no contemporary documents claiming that mucker comes from Irish, mucker isn’t exclusively or mainly an Irish expression and mo chara, (which roughly rhymes with Sahara) doesn’t sound anything like mucker and therefore couldn’t have become mucker in English.

And finally, at the end of this section he talks about the word bróg and the expression brogue for an Irish accent. He says that Merriam-Webster suggests that it comes from barróg, meaning a tight hold but then says that no-one ‘has come up with a chain of evidence such as Barrett suggested.’ This is nonsense. The chain of evidence is pretty clear. If you look up barróg on foclóir.ie, you find the following definitions:

barróg1, f. (gs. -óige, npl. ~a, gpl. ~).1. Hug. ~ a bhreith ar dhuine, to hug s.o. 2. Wrestling grip. D’fháisc siad ~ ar a chéile, they got to grips with each other. 3. Brogue, impediment of speech.

In other words, barróg (meaning something like ‘a little tip’) is a perfectly fine Irish expression for someone who has a bachlóg ar a theanga (a bud on his tongue, lisp) or whose speech is impeded by the crampa Gaelach (the Gaelic cramp). It has no connection with the Gaelic word for shoe, bróg. It would take a very fastidious linguist to deny the strength of the evidence linking barróg to brogue. All Ó Séaghdha had to do was look it up in an Irish dictionary to realise that! This is strange, because before he begins his piece on etymology, he says that he can predict that if he claims a word is of Irish origin, he will be told he’s got it wrong. Knowing that to be the case, you’d think he might have looked in an Irish dictionary instead of just Merriam-Webster … (Actually, if he had said that shebeen, or galore, or phoney or whiskey are Irish, nobody would argue, because they are. It’s only when the claims are false that people like me will shoot them down.)

Having said that, Ó Séaghdha wouldn’t be the only person to think that etymology requires no skill or research and can be dashed off on the back of an envelope without effort or donkey-work. (Una Mullally produced a dreadful pile of bullshit for the Irish Times last year.) I hope that the book does well but I sincerely hope that in future editions of Motherfoclóir, the typos and errors and the crap etymology will disappear. There is so much about the Twitter feed and the book that is admirable and I would love to be completely positive about it.